نقد و بررسی متفاوت سینمایی مادر [Mother]
مادر فیلم سینمایی در ژانر وحشت و روان شناختی، آمریکایی است. Mother، محصول سال2017 به نویسندگی و کارگردانی دارن آرونوفسکی است. آرونوفسکی، کارگردان، تهیه کننده و فیلم نامه‌نویس آمریکایی است، که به ساخت فیلم های درام، روان شناسانه در مضامین واقع گرا شهرت دارد.
مدت زمان سینمایی مادر 121دقیقه است. فیلم Mother، امتیاز 6.6 از 10 را در سایت imdb دریافت کرده است. این فیلم در 13 اکتبر2017 توسط پارامونت پیکچرز منتشر شده است.
هرچند که شهرت و امتیاز این فیلم در لیاقت آن نیست اما در ادامه قصد داریم تا در سایت مهدیا بیشتر به فیلم مادر بپردازیم.
داستان سینمایی Mother
این فیلم در ابتدا به داستان زندگی زوجی می‌پردازد که با ورود مهمانی زندگی آنها دچار تغییرات و اتفاقاتی میشود. سکوت خانه و خانواده با حضور افراد غریبه به کل در هم می‌پاشد و قلب خانه و زن خانواده در هم مچاله میشود. در فیلم Mother همه چیز به هم مرتبط است. بدون آن که خودتان بدانید با شروع این فیلم درگیر اصوات و سکانس‌های پرش‌دار و هجویات ذهن نویسنده خواهید شد!
بازیگران فیلم مادر
از بازیگران آن میتوان به جنیفر لارنس در نقش مادر، خاویر باردم در نقش او، اد هریس در نقش مرد، میشل فایفر در نقش زن، دامنل گلیسون در نقش پسر بزرگتر، برایان گیلسون در نقش برادر کوچکتر.
- ادامه مقاله حاوی اسپویل می باشد.
لارنس در مصاحبه‌ای با تلگراف گفته است: “Mother! صحنه‌هایی از تجاوز و شکنجه زمین، مادر طبیعت، را نشان میدهد. این فیلم برای همه جذاب نخواهد بود. تماشای این فیلم دشوار است. اما واجب است که مردم کنایه و تمثیل‌های ما را بفهمند. در فیلم مادر! من نقش زمین را بازی می‌کنم. خاویر که نقش یک شاعر را بازی میکند نوعی خدا را نشان میدهد، یک خالق. میشل فایفر نیز نقش حوا را برای هریس در نقش آدم بازی میکند. فرزندان این دو نیز در فیلم حضور دارند. طراحی صحنه نیز گاهی اوقات، باغ عدن را به نمایش می‌کشد.“
خاویار باردم یکی ازبازیگرهای توانای فیلم مادر نقش یک خالق اثر را بازی میکند. به خوبی با سکوت و سلطه جویی خود دهان تماشاچیان را می‌بنند و آنها را مطیع وارانه با خود همراه میکند.
افتخارات مادر Mother
مادر! برای رقابت دریافت شیر طلایی در هفتاد و چهارمین جشنواره فیلم ونیز انتخاب شد. و در ۵ سپتامبر2017 برای اولین بار در آنجا به نمایش درآمد. این فیلم در برابر بودجه 30میلیون دلاری خود، 44میلیون دلار در سراسر جهان فروخته شد. این فیلم عموماً نقد مثبتی از طرف منتقدان کسب کرد. تمثیل‌های کتاب مقدس و به تصویر کشیدن خشونت در این فیلم بحث‌برانگیز است.
مادر در یک روایت ساده
با یک دیدگاه اولیه و سطحی باید گفت که با وجود یک خانه‌ی تقریبا تاریک با فضایی که در فیلم‌های ترسناک طبیعی است، بیننده منتظر مواجهه با فیلمی با ژانر شیطانی و ترسناک است. اینگونه کارگردان در ابتدا بیننده را به نوعی از داستان اصلی دور میکند و باعث توجه بیننده به فیلم میشود.
در ابتدا فیلم دارای افرادی است که نام مشخصی ندارند و همین مسئله نیز خود جای تفکر و بررسی دارد. در فیلم مادر فردی که یک نویسنده است به همراه همسر خود در یک خانه زندگی میکند و سعی میکند کتابی را بنویسد. این فرد یک گذشته دارد که از آن گذشته فقط یک الماس باقی مانده است. همسر نویسنده برای تعمیر خانه و زیبا کردن آن تلاش میکند و با خانه‌ی خود ارتباط صمیمانه‌ای دارد، او به همسرش علاقه دارد و به همسرش برای رسیدن به هدف‌هایش کمک میکند و در مقابل، خود نویسنده آنچنان به نظرات همسرش اهمیت نمیدهد.
فردی مهربان و عاشق شهرت و پذیرنده آدم‌هاست. حتی در حالی که وقتی یک مهمان به خانه آنها می‌آید و مهمان نویسنده را دوست دارد، نویسنده با اینکه می‌داند همسرش از این موضوع ناراحت است، اجازه میدهد که مهمان و همسر مهمان که بعد می‌آید، در آنجا بمانند و به آنها توجه خاصی دارد. پس میتوان گفت که تا حدودی به نظرات همسرش اهمیت نمیدهد.
در ادامه فیلم هم که مهمان‌های بیشتری به خانه می‌آیند و حتی به خانه آسیب میزنند. نویسنده با وجود مخالفت همسرش از ماندن افراد، خود مخالفتی نمی‌کند.
Mother داستان یک خلقت
تا به حال روایت ساده‌ای از سینمایی مادر بیان شد، اما با توجه پوسترهای این فیلم و دقت در اتفاقات در این سینمایی، مثل اینکه هیچ کدام از شخصیت‌ها نام مشخصی ندارند، و با توجه به گفته‌های لارنس مفهوم اصلی مادر نمایان میشود.
با کمی دقت معلوم میشود که این سینمایی داستان خلقت را بیان میکند. این فیلم دارای نمادهای مختلف و استعارات مشخصی است. برای درک بهتر این نمادها اول باید به هر کدام جداگانه پرداخت و دید هر شخص نماد کیست؟
در اینجا به بررسی این نمادها پرداخته میشود:
- خاویار باردم در نقش نویسنده : نماد خالق
- جنیفر لارنس در نقش همسر نویسنده : نماد مادر طبیعت
- خانه : نماد دنیا و زمین
- اد هریس در نقش مرد مهمان : استعاره از حضرت آدم
- میشل فایفر در نقش همسر مهمان : استعاره از حضرت حوا
- دو برادر در نقش فرزندان مهمان‌ها : استعاره از هابیل و قابیل
- دفتر کار نویسنده در طبقه بالا : نماد بهشت
- سنگ کریستال : نماد سیب آفرینش
- زیر زمین خانه : استعاره از جهنم
- کتاب جدید نویسنده : قرآن / انجیل / تورات و …
- فرزند مادر و نویسنده : منجی دنیا / عیسی مسیح / امام زمان و …
- طرفداران نویسنده : استعاره از پیروان ادیان الهی به ویژه مسیحیت
در این فیلم ابتدا مادر که همان نماد مادر طبیعت است، در حال بازسازی خانه می‌باشد. در همین حال برای آنها مهمان می‌آید که مهمان همان حضرت آدم است نخستین کسی که پا به دنیای خلق شده گذاشته است و به خوبی معلوم است که مادر از این اتفاق احساس خوبی ندارد. اما نویسنده همان نماد خالق به خوبی از مهمان نگه داری میکند و مهمان علاقه خاصی به او دارد.
در سکانسی از اواسط فیلم حال مهمان بد شده و در پهلوی راست او زخمی نمایان است این مسئله به آن اشاره دارد که برخی ادیان می‌گویند حوا از طرف پهلوی آدم خلق شده است. سپس فردای آن روز شاهد حضور همسر این مهمان ناخوانده(حوا) هستیم.
بعد از ورود حوا این دو نفر به خانه آسیب میزنند و به طبقه بالا می‌روند و الماسی که در آن اتاق است و نویسنده گفته به آن دست نزنند، می‌شکنند، از این موضوع نویسنده عصبانی شده و آنها را بیرون میکند. که استعاره از چیدن سیب و رانده شدن آدم و حوا از بهشت است.
این مسئله با تصویربرداری عالی به خوبی به نمایش در آمده است. در آن سکانس که نویسنده از طبقه بالا به آن دو نفر نگاه میکند به خوبی معلوم است که حال آن دو نفر دیگر اجازه ورود به بهشت را ندارند و در طبقه وسط که نماد از زمین هستند باید بمانند.
در همین حد فرزندان آن دو که دو پسر هستند و یکی شرور و حسود و دیگری مهربان است به آن خانه می‌آیند. دعوا می‌کنند و فرد شرور برادر خود را می‌کشد که نشان کشته شدن هابیل توسط قابیل دارد. خون هابیل به زیر زمین رسیده و وقتی مادر وارد زیر زمین میشود، متوجه روشن شدن آتش میشود که اگر بتوان زیر زمین را جهنم در نظر گرفت، آن می تواند نشانه از روشن شدن آتش جهنم با اولین قتل و گناه باشد.
همانطور که در فیلم مادر مشخص است این خون با ورود افراد بیشتر این خون کم کم زیاد شده و به خانه که همان زمین هم هست آسیب می‌زند. مادر احساس میکند برای درست کردن اوضاع نیاز به منجی است.
همینطور افراد وارد شده به خانه بیشتر می‌شوند و مادر بیشتر احساس خطر میکند. نویسنده یا همان خالق عاشق انسان‌هاست و بخشندگی دارد. تا جایی که وقتی همه ی مهمان‌ها به خانه آسیب میزنند هم آنها را بیرون نمی‌کند و فقط نظاره‌گر است. در اینجا استعاره از آن دارد که خدا هم با وجود اینکه انسان‌ها به زمین و طبیعت آسیب میزنند ولی انسان‌ها را می‌بخشد و با آنها مهربان است.
در ادامه سکانس‌هایی است که جنگ‌ها و جنایات حاصل از انسان‌ها و نابودی طبیعت را نشان میدهد و این طبیعت است که همواره آسیب می‌بیند.
در بین همین جنایات فرزند همان منجی متولد میشود. اما مادر مخالف است که منجی را به انسان‌ها بسپارد. اما خالق منجی را به دست انسان‌ها میدهد و انسان‌ها به منجی آسیب میزنند و او را تلف می‌کنند. استعاره از آن دارد که انسان‌ها همواره به منجی هم آسیب میزنند و خود موجب از بین رفتن او می‌شوند و بعد از کشتن او به گریه و زاری می‌پردازند.
منظور از منجی ممکن است حضرت مسیح و یا حتی امام زمان باشد، که انسان‌ها منتظر بودن او هستند اما وقتی بیاید هم نمی‌توانند از او مراقبت کنند و خود منجی را از بین می‌برند.
لحظات نفس گیر
25دقیقه پایانی فیلم به سرعت اتفاقات نفس‌گیر و وحشتناکی را رقم می‌زند. سکانس‌هایی که در آنها خشونت، جنایت و وحشت به خوبی نشان داده شده است.
یک سوم پایانی مادر! تماما کابوسیست که به تصویر درآمده. آرونوفسکی تمام چیزی که ما از تاریخ زنده بشریت و تاریخ دین و فلسفه می‌دانیم را زنجیروار پشت سرهم در تک لوکیشن فیلم برایمان بازسازی میکند.
از بازسازی شکنجه‌های کتاب مقدس تا تاریخ جهالت آدم همچون جنگ ادیان، نسل کشی‌ها (اشاره مستقیم به نظام فاشیست و واقعه هولوکاست به ویژه) و در انتها کشتن منجی که همگی ختم به فروپاشی مادر و نابودی زمین میشود.
در واقع فیلم با استناد به اسم و محوریت اصلی‌اش در روایت (دوربین از نگاه مادر) تماما در وصف زمین و طبیعت است. آغاز لحظات پرتنش انتهایی فیلم از سکانس ظاهر شدن مجدد خون بر کف خانه شروع میشود. در 25دقیقه روایت تاریخ بشریت که وعده منجی به آنها داده شده است، شاهد افزایش جمعیت، زیاد شدن گناه و جنگ در سطح زمین هستیم. مخاطب از دید مادر طبیعت در طی این 25دقیقه سیر تکامل این درد و رنج را برای زمین بیشتر و بیشتر حس میکند.
انسان‌ها موجب نابودی طبیعت
مسئله‌ای که به خوبی در فیلم مادر مشخص شده این است که انسان‌ها نسبت به طبیعت رفتار خشونت‌آمیزی دارند و همواره در حال تخریب طبیعت هستند. کارگردان در این فیلم ماهیت رفتار کلی انسان در برابر زمین و طبیعت را نشان میدهد و در آخر خشم طبیعت که تمامی انسان‌ها را نابود میکند.
این فیلم نقدی به تمام رفتارهای انسان‌ها در تمامی دوران در برابر زمین دارد و به نوعی تلنگری برای همه است. انسانی که می‌تواند حتی مسبب نابودی و از بین رفتن منجی خود نیز باشد.
نگاهی به اولین و آخرین سکانس فیلم Mother
پس از بازسازی مجدد خانه، دختری با چهره‌ای متفاوت از جنیفر لارنس روی تخت مشاهده میشود که از خواب بیدار میشود و با همان دیالوگ ابتدای فیلم روز خود را آغاز میکند.
در اینجا مشخص میشود که از نظر زمانی فیلم یک دایره است. در واقع زمان داخل فیلم خطی نیست و ابتدا و پایانی ندارد. در اینجا انتهای فیلم، شروع فیلم است. درافتتاحیه و اولین نمای فیلم که زنی با چهره‌ای آسیب دیده و آتشین نشان داده شده است که این همان مادر داستان است اما چهره‌ی متفاوتی از جنیفر لارنس دارد. بلافاصله نمای سنگ الماس و بازسازی خانه می‌آید و در ادامه و شروع داستان که جنیفر لارنس در قامت مادر فیلم از خواب بلند میشود.
این می‌تواند اشاره‌ای به زندگی پس از مرگ و اعتقاد به دنیای دیگر و … باشد اما چیزی که واضح است، بی‌معنا بودن زمان در طی روایت است.
بیدار شدن زنی دیگر در قامت مادر طبیعت بر روی تخت خواب خالق در شروع هر روز، بیانگر تکرار و حیاط مجدد در قالب دنیایی با ماهیت دیگر است. فلسفه دینی هندوها نزدیک‌ترین روایت به پایان بندی فیلم مادر می‌باشد. هندوها معتقدند جهان هستی به شکلی نامحدود و بی پایان توسط خالق مدام در حال خلق و نابودی است.
نکته آخر
فیلم سینمایی مادر بر اساس اعتقادات مسیحی و یهودی ساخته شده و در سکانس‌هایی با اعتقادات اسلام در تعارض است. مثلا یهود اعتقاد دارد حوا، آدم را وسوسه کرده و موجب خارج شدن آنها از بهشت شده و مسیحیت حضرت مسیح را فرزند خدا می‌دانند که در این فیلم هم به گونه‌ای نشان داده شده و این مسئله با اعتقاد اسلام در تعارض است.
این فیلم نشان داد که خدا برای خلقت نیاز به طبیعت دارد در صورتی که اسلام، خدا را بی‌نیاز از هر چیز می‌داند. این فیلم عقیده دارد که جهان هستی به شکلی نامحدود و بی‌پایان توسط خالق مدام در حال خلق و نابودی است و به معاد توجهی ندارد. اعتقاد آرنوفسکی به کابالاست و بیشتر آثارش را برای ادای دین به آن میسازد.
