شبهات و سوالات مهدوی
ضرورت برپایی حکومت عدل جهانی از راه فطرت،چگونه قابل تبیین است؟
ایمان به حتمیّت منجی عالم در فکر عموم انسان ها وجود دارد،منشاء این فکر،یک رشته اصول قوی و متین است که از سرشت و فطرت اصیل انسانی سرچشمه گرفته است؛ زیرا بشر فطرتاً طالب رسیدن به کمال،در تمام زمینه های مربوط به خود بوده و او می داند که این کمال، تنها در سایه ی حکومت عدل جهانی توحیدی تحقّق می یابد.
شهید صدر(ره) می فرماید:
اعتقاد به مهدی(عج) تنها نشانه ی یک باور اسلامی با رنگ خاصّ دینی نیست؛بلکه افزون بر آن، عنوانی است برخواسته ها و آرزوهای همه ی انسان ها با کیش ها و مذاهب گوناگون و نیز باز ده الهام فطری مردم است که با همه ی اختلاف هایشان در عقیده و مذهب،دریافته اند که برای انسانیّت در روی زمین، روز موعودی خواهد بود که با فرا رسیدن آن، هدف نهایی و مقصد بزرگ رسالت های آسمانی تحقّق می یابد.
برهان فطرت را با بیان های مختلف میتوان تبیین نمود:
بیان اول
الف) انسان در درون خود،میل به حکومت عدل جهانی توحیدی را احساس می کند؛
ب) این حکومت باید موجود شود؛زیرا میل وکشش درونی از امور ذات الاضافه است که بدون مضاف الیه امکان پذیر نیست؛
ج) مصداق کامل آن حکومت عدل حضرت مهدی(عج)است.در نتیجه،حکومت عدل جهانی ضرورت دارد.
بیان دوم
الف) انسان با قطع امید از وضعیت موجود جهان،احساس نوعی امید به حکومتی برتر دارد؛
ب) وجود چنین امیدی،دلیل بر تحقق آن در عالم خواهد بود. در نتیجه،حکومت عدل جهانی ضرورت دارد.
بیان سوم
الف) انسان فطرتاً از ظلم متنفر است؛
ب) انسان طبیعتاً،نابودی آنچه را که از آن متنفر است،می خواهد؛
ج) بشر،خود به تنهایی قادر بر این عمل نیست. درنتیجه برپایی حکومتی که در آن،اثری از ظلم نباشد،ضرورت دارد.
ضرورت حکومت عدل جهانی را از راه تکامل چگونه می توان تبیین کرد؟
انسان مانند یک نهال است که استعداد ویژه ای برای رسیدن به کمال در او وجود دارد و احتیاج او به عوامل بیرونی برای شکوفایی این استعداد است.انسان اثر همه جانبه بودن تکاملش،تدریجا از وابستگی اش به محیط طبیعی و اجتماعی کاسته و به نوعی وارستگی که مساوی است با وابستگی به عقیده و ایمان افزوده می شود و در آینده،به آزادی کامل معنوی،یعنی وابستگی کامل به عقیده خواهد رسید.
برحسب این بینش،از ویژگی های انسان،تضادّ درونی اوست میان جنبه های مادّی و جنبه های معنوی. نبرد درونی انسان،خواه ناخواه به نبرد میان گروه ها و انسان ها کشیده می شود، یعنی نبرد میان انسان کمال یافته از یک طرف و انسان منحطّ،از طرفی دیگر.
بر این اساس،بشر احتیاج به نیرویی غیبی و رهبری الهی دارد تا به کمک او، عدل و توحید و کمال را در سرتاسر گیتی گسترش داده و نیروهای مخالف را نابود سازد.
آیا با دلیل عقلی،میتوان ضرورت تشکیل حکومت عدل جهانی را اثبات نمود؟
مطابق آیات و روایات،انسان عبث و بیهوده آفریده نشده است؛ بلکه هدف و غرضی خاص برای خلقت او در نظر گرفته شده که همان رسیدن انسان به کمال، یعنی لقای الهی است که از راه یقین و عبودیت همه جانبه حاصل می گردد.
در علم کلام به اثبات رسیده که لطف بر خداوند واجب است؛ بنابراین از بابِ لطف،باید خداوند هر امری را که در راستای اهداف خلقت است،ایجاد کرده و موانع آن را نیز برطرف سازد.
با مراجعه به تاریخ گذشته،پی می بریم که تاکنون این هدف عمومی در سطح کل جامعه بشری،تحقّق نیافته است.
بنابراین به این نتیجه می رسیم که،برای تحقق هدف کلّی خلقت،لازم است خداوند با زمینه سازی خاص که همان تشکیل حکومت عدل جهانی توحیدی است،مردم را در پیاده کردن این هدف عمومی یاری دهد
آیا واقعیت های تاریخی می تواند ضرورت تشکیل حکومت عدل جهانی را به اثبات رساند؟
با مراجعه به تاریخ گذشته و حال پی می بریم که بشر در طول تاریخ خود گرفتار انواع عذاب ها و شقاوت ها و قتل و غارت ها بوده است، خصوصا انسان های موحّد که به جرم پاسداری از حق و حقیقت و توحید، انواع عذاب ها را به جان خریده اند.
قران کریم در رابطه با قضیه اصحاب اخدود که خندق بزرگی حفر کردند و در ان اتشی بس عظیم فراهم اوردند تا مؤمنان وموحدان را در ان زنده زنده بسوزانند سخن به میان اورده است.
در صفحه ای از تاریخ می خوانیم فرعون مصر به مجرد دیدن رؤیایی در خواب چه جنایاتی در طول عمر خود انجام داد تا وجودش از گزند بلیات محفوظ بماند.
باز در صفحه ای دیگر از تاریخ جنایات شخصی دیگر به نام (حجاج بن یوسف سقفی) را مشاهده می نماییم که در مدّت بیست سال حکومت بر عراق، چه جنایات هولناکی را انجام داد. در جنگ جهانی اوّل چه انسان های بی گناهی به قتل رسیدند که بنابر امار رسمی تنها تعداد کشته شدگان این جنگ به بیست ودو میلیون نفر رسید.
پس از مدت کوتاهی اتش جنگ جهانی دوم شعله ور شد و با کمال تاسّف اتش ان دامان هفتاد میلیون انسان را گرفت وبه کام مرگ فرو برد.
در جریان اشغال الجزایر بیش از دو میلیون مسلمان توسط فرانسوی ها به شهادت رسیدند. در جنگ ویتنام نیز صدها هزار نفر از مردم بی گناه توسط امریکایی ها قتل عام شدند.
و در نیم قرن گذشته مشاهده می کنیم که ملت فلسطین در زیر چکمه های اسرائیل غاصب صدها هزار کشته وزخمی واواره از خود به جای گذاشته است.
حال با تامّلی نسبت به اینده بشر وخصومت هایی که میان ملّت های مختلف پدید آمده و خصوصا با در نظر گرفتن تسلیحات کشتار جمعی که کشورها برای نابودی یکدیگر فراهم اورده اند.
که می تواند ده ها بار کره زمین را به نابودی بکشاند، وبالاخص با طرح برخورد تمدن ها که از سوی برخی از روشنفکران امریکایی همچون (ساموئل هانتینگتون) داده شده وامروز، سیاست مداران امریکایی ان را دنبال می کنند، در می یابیم که چه خطر عظیمی جامعه بشری را تهدید می کند.
حال آیا بشر، امیدی به اینده زندگی خود دارد؟ راه حل چیست؟
آیا بشر خود می تواند با طرح برنامه ای که ضمانت اجرایی نیز داشته باشد صلاح وسعادت را بر کلّ عالم حکم فرما سازد؟
قطعا این چنین نیست و لذا تاکنون نتوانسته است چنین کاری بکند و بعدها نیز به تنهایی نمی تواند چنین کاری را انجام دهد. لذا ضرورت اقتضا می کند که مصلحی غیبی از جانب خداوند متعال برای هدایت و نجات بشر ظهور کرده ومردم را از این بلاها نجات بخشد واو کسی غیر از مهدی موعود(عج) نیست.
چرا در عصر انبیای گذشته حکومت عدل جهانی تحقق نیافته است؟
این سؤال گاهی به طریق دیگری نیز مطرح می شود که چرا حکومت عدل جهانی در پایان تاریخ و اخرالزمان اجرا می گردد؟
آیا این امر اتفاقی است یا اینکه وجه و دلیلی دارد؟
می گوییم: تکامل فرد و در نتیجه ایجاد مجتمع کامل و نیز دولت و حکومت عدل در جامعه با دو عامل اساسی تحقق پذیر است:
1. عامل خارجی:
به این معنا که هر فرد از افراد جامعه، معنای عدل وکمالی را که هدف خلقت در اوست بداند و نیز راهی را برای رسیدن به ان بیابد، و از انجا که فهم بشر قاصر از درک این امور است لذا بشر در طول تاریخ محتاج به انبیا برای هدایت و رسیدن به اهداف خود بوده است.
2.عامل داخلی:
که همان شعور بشر به این مسئولیت و هدف بزرگ است. لذا برای رسیدن به هدف، تحقق این عامل داخلی در وجود انسان لازم است. این شعور به مسئولیت تحقق نمی یابد مگر به اینکه:
الف. عقل، اهمیت اطاعت خداوند و خضوع و خشوع نسبت به او را درک کند.
ب. بداند که اطاعت خدا ضامن حقیقی برای سعادت خود وجامعه و ایجاد عدل مطلق در جامعه خواهد بود.
ج. حقیقت عدل و قسط و اثار و برکات ان را بداند.
این عامل داخلی با انواعش از چند طریق قابل پیاده شدن است:
1. اینکه این ایمان و اخلاص در افراد جامعه به صورت معجزه تحقق یابد.این احتمال با قانون معجزات منافات دارد، زیرا معجزه طریق انحصاری است، در حالی که برای رسیدن به نتیجه و هدف راه های دیگر غیر از طریق معجزه وجود دارد. و نیز با اختیار انسان که کمال او در گرو ان است منافات دارد.
2. بشر بدون جبر و با تجربه و ارشاد به سطحی عالی از فهم و شعور برسد تا بتواند ان هدف عالی را با رهبری الهی پیاده کند.
با ملاحظه حالات و خصوصیات بشر پی می بریم که:
هنوز انسان به ان سطح عالی از فهم و شعور برای رسیدن به این هدف کامل نرسیده است،زیرا بشر از ابتدای خلقت، دو شرط اساسی از شرایط تطبیق عدل کامل را نداشته است:
الف. شناخت عدل به صورت کامل.
ب. امادگی برای فداکاری در راه تطبیق وپیاده کردن عدالت بعد از شناخت ان.
اگر بر فرض، بشر شرط اوّل را دارا باشد، هنوز امادگی کامل برای شرط دوّم را پیدا نکرده است.
و لذا حتی در عصر صحابه رسول اکرم که ان را بهترین عصر می دانند آن حضرت مشکلاتی با صحابه در زمینه فداکاری انان در راه اسلام داشته است.
خداوند متعال در اعتراض به جماعتی از صحابه می فرماید:
“یا ایهَا الَّذِینَ امَنُوا ما لَکُمْ اذا قِیلَ لَکُمُ انْفِرُوا فِی سَبِیلِ الله اثّاقَلْتُمْ الَی الارْضِ ارَضِیتُمْ بِالحَیاهِ الدُّنْیا مِنَ الاخِرَهِ فَما مَتاعُ الحَیاهِ الدُّنْیا فِی الاخِرَهِ الّا قَلِیلٌ”؛
“ای کسانی که ایمان اورده اید! چرا هنگامی که به شما گفته می شود: به سوی جهاد در راه خدا حرکت کنید بر زمین سنگینی می کنید (و سستی به خرج می دهید)؟!
آیا به زندگی دنیا به جای اخرت راضی شده اید؟! با اینکه متاع زندگی دنیا، در برابر اخرت، جز اندکی نیست.”
حال به این نتیجه می رسیم که
بشر تاکنون به شروط اساسی برای تشکیل حکومت جهانی دست نیافته و زمینه را برای ظهور فراهم نساخته است.
سید رضا صدر (رحمه الله) می گوید:
روزی خواهد رسید که بشر قابلیت پیدا کند که دادگستری توانا وبینا بر او حکومت کند وقابلیت پیدا کردن بشر برای چنین حکومت عبارت است از تکامل او.
بشر تکامل نیافته شایستگی ولیاقت حکومت عدل را ندارد وآن را نمی پذیرد،و اگر با جبر وزور بر او تحمیل شود نقض غرض خواهد بود. جبر وزور ظلم است وظلم نردبان عدل نخواهد بود. عدلی که به وسیله ظلم برقرار شود عدل نیست، هر چند نام عدل بر آن گذارند. بشر تکامل نیافته حاکم عدل را نمی پسندد و دوست می دارد که او برکنار شود.
حضرت علی (ع) می فرماید:
این مردم از من ملول شده اند ومن هم از انها ملول هستم، سپس در حقّ انها نفرینی کرده، فرمود: (خدآیا مرا از اینها بگیر).
حکومت عدل بایستی با رضایت خلق برقرار شود، و آن وقتی است که بشر خواستار ان باشد. بشر وقتی خواستار حکومت عدل می شود که خوی حیوانی تحت فرمان خوی انسانی او قرار گیرد.
در روایات نیز به جهتی دیگر اشاره شده است:
امام باقر (ع) فرمود:
“دولتنا اخر الدول ولن یبقی اهل البیت لهم دوله الّا ملکوا قبلنا لئلّا یقولوا اذا راوا سیرتنا اذا ملکنا سرنا مثل سیره هؤلاء وهو قول الله عزّ وجلّ: وَالعاقِبَهُ لِلْمُتَّقِینَ”
“دولت و حکومت ما اخرین دولت ها و حکومت هاست. حکومت برای هیچ اهل بیتی باقی نمی ماند مگر اینکه قبل از ما به حکومت رسیده و ان را به نهایت رسانده است، به جهت انکه هر گاه سیره ما را در حکومت مشاهده کردند نگویند:
اگر ما نیز مالک و عهده دار حکومت بودیم این چنین حکومت می کردیم. اشاره به این معناست قول خداوند متعال که می فرماید: (وعاقبت برای پرهیزگاران است)”.
چه ضرورتی در تحقق حکومت عدل جهانی در این دنیا است؟
برخی بعد از اعتقاد به ضرورت تشکیل حکومت عدل جهانی می گویند:
چه ضرورتی برای تشکیل این عدالت در سطح گسترده در این دنیاست، اگر در عالم اخرت این عدالت در سطح گسترده پیاده شود – که حتما هم چنین خواهد بود – غرض و هدف خلقت تامین خواهد شد؟
در پاسخ این اشکال می گوییم:
- 1. از انجا که هدف از خلقت، عبادت و رسیدن به یقین و لقای خداوند معرفی شده است، لذا باید این حکومت در روی زمین و قبل از انقضای دنیا پیاده شود تا هدف غایی خلقت در برهه ای از زمان پیاده شود.
- 2. بشر مخلوق در این دنیا گرایش فطری به این نوع حکومت دارد، لذا باید برای او در این عالم با مقدماتش فراهم گردد.
- 3. از انجا که قسر دائم و اکثری محال است، لذا انسان در این عالم طبیعت باید روزی را به خود ببیند که ظلم و تعدی از بین رفته و عدالت و انسانیت جای ان را در سطح گسترده گرفته است.
- 4. تکامل انسان در این دنیا برای او ارزشمند است نه در عالمی دیگر، و از انجا که انسان طبیعتا و فطرتا کمال خواه و کمال جو است باید زمینه لازم برای سیر کمالی او در سطح گسترده در این عالم فراهم گردد، که در عصر ظهور مهدی (ع) این خواسته عملی خواهد شد.
منابع :
۵۰۰ پرسش و پاسخ مهدوی، ماجد ناصر الزبیدی، مترجم مجید شمس آبادی، نشر موعود عصر، ص ۲۸ و ۲۹
جهت نما(۴۰پرسش وپاسخ مهدوی).مولف:محسن قرائتی.چاپ۸ .سال۱۳۹۸.انتشارات بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج).ص۲۷
نویسنده ماجدناصرالزبیدی.مترجم مجید شمس آبادی.۵۰۰پرسش وپاسخ درحوزه مهدوی.ناشرموعودعصر(عج).چاپ اول۱۳۹۶.ص۲۳-۲۴
