ویژگیهای حکومت و سیره حضرت مهدی

در بخش های قبل درباره اهداف، برنامه ها و دستاوردهای حکومت حضرت مهدی سخن گفته شد. در این نوشتار، به برخی از ویژگی‌های حکومت حضرت مهدی ، مانند قلمرو حکومت و مرکز آن، مدت حکومت و روش کارگزاران و معرفی آنها و نیز سیره رهبر بزرگ حکومت، می پردازیم.

قلمرو حکومت حضرت مهدی و مرکز آن

تردیدی نیست که حکومت حضرت مهدی حکومتی جهانی است؛ زیرا او موعود همه بشریت و تحقق بخش آرزوی همه انسان هاست؛ بنابراین آنچه از زیباییها و خوبی ها در سایه حکومت او به وجود آید سراسر زمین را فرا خواهد گرفت. این حقیقتی است که روایات فراوان، شاهد آن است که به گروه هایی از آنها اشاره می کنیم.

الف. روايات بسیاری که مضمون آن چنین است مهدی زمین را پر از عدل و داد می‌کند؛ همان گونه که پر از ظلم و جور شده باشد.

کلمه (زمین) (الأرض) سرتاسر کره خاکی را در بر می گیرد و هیچ دلیلی وجود ندارد که معنای آن را به بخشی از زمین محدود کنیم.

ب. روایاتی که از تسلط امام مهدی بر مناطق مختلف جهان خبر داده است که گستردگی و پراکندگی و اهمیت آن مناطق، حکایت از سلطه آن حضرت بر تمام جهان دارد؛

معلوم میشود که نام بردن از شهرها و کشورها در روایات، از باب نمونه و مثال بوده و میزان درک مخاطبان روایات در آن زمان نیز ملاحظه شده است.

در روایات مختلف از روم، چین، دیلم یا کوه های دیلم ،ترک، سند، هند، قسطنطنیه، کابل شاه و خزر به عنوان مناطقی که امام مهدی بر آنها مسلط خواهد شد و آنها را فتح خواهد کرد، نام برده شده است.
گفتنی است که در زمان امامان مناطق یاد شده، بر بخش های بسیار گسترده‌تری نسبت به زمان ما گفته می‌شده است؛ برای مثال «روم» شامل همه اروپا و حتی قاره آمریکا می‌شده و مراد از چین، همه شرق آسیا بوده که شامل ژاپن نیز می شود؛ همان گونه که هند، پاکستان امروز را هم شامل بوده است.

شهر قسطنطنیه، همان استانبول است که در جهان آن روز، به عنوان مقاوم ترین شهرها و مناطق، از آن یاد می‌شده و در واقع فتح آن، یک پیروزی و موفقیت بزرگ شمرده می‌شده است؛ زیرا یکی از راه های اصلی ورود به قاره اروپا بوده است. خلاصه اینکه تسلّط امام مهدی بر مناطق حساس و مهم جهان، حکایت از گستردگی جهانی فرمانروایی آن حضرت دارد.

گذشته از روایات دسته اول و دسته دوم، روایات متعددی در دست است که به روشنی از جهانی بودن حکومت حضرت مهدی، خبر می دهد.

در سخنی از پیامبر اکرم آمده است که خداوند متعال فرموده است:
من دین خود را به دست آنها پیشوایان دوازده گانه] بر همه آیین ها پیروز می‌کنم و به دست ایشان فرمان خود را بر همه چیره خواهم ساخت و به [قیام] آخرین آنها، سراسر زمین را از دشمنانم پاک خواهم کرد و او را بر مشرق و مغرب زمین فرمانروا خواهم گرداند.

امام باقر (ع) فرمود:
الْقَائِمُ مِنَا … يَبْلُغُ سُلْطَانَهُ الْمَشْرِقَ وَالْمَغْرِبَ وَ يَظْهِرُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ دِينَهُ عَلَى
الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ ؟
قائم الا از ما خاندان پیامبر ] است … او کسی است که فرمانروایی او مشرق و مغرب [عالم] را فرا خواهد گرفت و خداوند به دست او دین خود را بر همه ادیان غلبه می‌دهد اگر چه مشرکان را خوش نیاید.

اما مرکز حکومت جهانی حضرت مهدی، شهر تاریخی کوفه است که در آن زمان، وسعت زیادی خواهد یافت؛ به گونه ای که شهر نجف را که در چند کیلومتری کوفه است، شامل میشود به همین دلیل است که در بعضی روایات، كوفه و در بعضی دیگر نجف، به عنوان مرکز حکومت نام برده شده است.

امام صادق (ع) در ضمن روایتی طولانی فرمود:
مرکز حکومت او [حضرت مهدی]، شهر کوفه خواهد بود و محل قضاوت او مسجد کوفه.
گفتنی است شهر کوفه، از دیرزمان مورد توجه خاندان پیامبر و محل زمامداری حضرت علی بوده است و مسجد مشهور آن، یکی از چهار مسجد معروف جهان اسلام است که امیرالمؤمنین در آن نماز و خطبه می‌خوانده و نیز در آن به امر قضاوت می‌پرداخته است و در نهایت در محراب همان مسجد به شهادت رسیده است.

مدت حکومت

پس از اینکه عالم بشریت، یک دوره بسیار طولانی از حاکمیت ظلم و ستم را پشت سر گذاشت، جهان با ظهور آخرین حجت پروردگار، به سوی حاکمیت خوبی ها خواهد رفت و حکومت در دست حاکمان و نیکان قرار خواهد گرفت و این وعده حتمی خداوند است.
حکومت خوبان که با فرمانروایی امام مهدی آغاز میشود، تا پایان عمر دنیا ادامه خواهد یافت و دیگر روزگار ظلم و ظالمان تکرار نخواهد شد.

در سخنی که پیش از این از پیامبر نقل شد، آمده است که خداوند بزرگ، حاکمیت آخرین پیشوای معصوم را به پیامبر اسلام بشارت می‌دهد و در پایان می‌افزاید:
پس از آنکه مهدی به حکومت رسید‌‌، دولت او را دوام خواهم بخشید و پیوسته تا قیامت، روزگار و حاکمیت زمین را در دست اولیا و دوستان خود دست به دست خواهم کرد.
بنابراین نظام عادلانه ای که امام مهدی بر پا خواهد کرد، دولتی است که پس از آن، برای دیگران دولتی نخواهد بود و در حقیقت، تاریخ جدیدی از حیات بشر شروع خواهد شد که سراسر در زیر حاکمیت الهی به سر خواهد برد.

امام باقر فرمود:
دولت ما آخرین دولت‌هاست. هیچ خاندان صاحب دولتی نمی ماند، مگر اینکه پیش از ما حاکم می‌شوند تا وقتی حکومت اهل بیت بر پا شد و شیوه حکمرانی ما را دیدند نگویند اگر ما هم حاکم می شدیم، همین گونه عمل می‌کردیم.
بنابراین مدت استمرار نظام الهی، پس از ظهور، جدا از مدت حکومت شخص امام مهدی است که مطابق روایات، آن حضرت باقی مانده عمر خود را حاکم بوده و سرانجام چشم از جهان فرو خواهد بست.ت

تردیدی نیست که مدت حکومت حضرت مهدی، باید به قدری باشد که امکان تحول جهانی و استقرار عدالت در همه مناطق عالم وجود داشته باشد؛ ولی اینکه این هدف در چند سال قابل دسترسی است، قابل تخمین و گمانه زنی نیست و باید به روایات امامان رجوع کرد. البته با توجه به قابلیتهای آن رهبر الهی و توفیق و مدد غیبی برای آن حضرت و اصحاب و یاران شایسته ای که در اختیار اوست و آمادگی جهانی برای پذیرفتن حاکمیت ارزشها و زیباییها در زمان ظهور ممکن است رسالت مهدی موعود، در زمانی نسبتاً کوتاه انجام شود و جریانی که بشریت در طول قرون متمادی از ایجاد آن ناتوان بوده است، در کمتر از ده سال اتفاق افتد.

روایاتی که مدت حکومت حضرت مهدی را بیان می کنند، بسیار گوناگونند. بعضی از آنها مدت حکومت آن حضرت را پنج سال و تعدادی از آنها هفت سال و برخی دیگر هشت، نه و ده سال بیان کرده است. چند روایت هم مدت حکومت را نوزده سال و چند ماه و بالاخره چهل و ۳۰۹ سال بر شمرده است.

گذشته از اینکه علت این همه اختلاف در روایات، روشن نیست، پیدا کردن مدت واقعی حکومت از میان این روایات، کاری دشوار است؛ اما بعضی از علمای شیعه با توجه به فراوانی و شهرت روایات هفت سال، این نظر را انتخاب کرده اند.
بعضی دیگر نیز گفته اند مدت حکومت حضرت مهدی، هفت سال است؛ ولی هر سال از سالهای حکومت حضرت، به اندازه 10 سال ماست؛ که این مطلب نیز در بعضی روایات آمده است.

راوی از امام صادق (ع) درباره مدت حکومت حضرت مهدی سؤال می کند و امام می‌فرماید:
حضرت مهدی هفت سال حکومت میکند که برابر هفتاد سال از سالهای روزگار شماست.
مرحوم مجلسی می فرماید:
روایاتی را که درباره مدت حکومت امام رسیده است باید به احتمال های زیر توجه کرد: برخی روایات به تمام مدت حکومت اشاره دارد و برخی بر مدت ثبات و استقرار حکومت. بعضی مطابق سالها و روزهایی است که ما با آن آشناییم و بعضی مطابق سالها و ماههای روزگار حضرت است که طولانی می‌باشد و خداوند به حقیقت مطلب آگاه است.

سیره حکومتی حضرت مهدی

هر حاکمی در حکومت و بخشهای مختلف مدیریت خود، شیوه ای مخصوص دارد که این خود از مشخصه های حکومت اوست. امام موعود و مهدی منتظر، نیز وقتی حکومت جهان را به دست گیرد، در تدبیر نظام جهانی خود روش خاصی دارد. در ضمن مباحث گذشته به گوشه هایی از شیوه عملکرد آن حضرت اشاره شد؛ ولی به سبب اهمیت موضوع، مناسب است در این مجال به گونه مستقل به آن بپردازیم و در زلال سخنان پیامبر اکرم و امامان معصوم، شیوه حکومتی امام مهدی را بهتر و بیشتر بشناسیم.

آنچه در ابتدا باید بر آن تأکید شود این است که روایات، یک تصویر کلی از سیره آن بزرگوار به دست داده است و آن عبارت است از اینکه سیره امام مهدی همان سیره و روش پیامبر بزرگ اسلام است و آن گونه که پیامبر در زمان خود با جاهلیت بشری در همه ابعاد آن مبارزه کرد و اسلام ناب، که ضامن سعادت دنیا و آخرت است را بر محیط خود حاکم کرد، حضرت مهدی نیز با ظهور خود با جاهلیت جدید که دردناک‌تر از جاهلیت قدیم است برخورد خواهد کرد و ارزشهای اسلامی و الهی را بر ویرانه های جاهلیت مدرن، بنا خواهد کرد.

از امام صادق ها درباره سیره حضرت مهدی سؤال شد؛ فرمود: يصْنَعُ كَمَا صَنَعَ رَسُولُ الله ﷺ يَهْدِمُ ما كانَ قَبْلَهُ كَمَا هَدَمَ رَسُولُ اللهِ ﷺ
أمر الجاهلية وَيَسْتَأْنِفُ الإِسْلامَ جَدِيداً ؛
امام مهدی مانند پیامبر اسلام عمل خواهد کرد. همان گونه که پیامبر آنچه از روش جاهلیت مرسوم بود را از میان برد، همین گونه روشهای جاهلی پیش از ظهور خود را نابود خواهد ساخت و اسلام را از نو پی ریزی خواهد کرد.

این سیاست کلی امام موعود، در زمان حاکمیت اوست. البته شرایط زمانی متفاوت، موجب تغییراتی در شیوه اجرا و حکومت داری می‌شود که در روایات، مطرح شده و ما در بخش های جداگانه به آنها می پردازیم.
سیره جهادی و مبارزاتی امام مهدی با انقلاب جهانی خود، بساط کفر و شرک را از گستره زمین بر می‌چیند و همگان را به دین مقدس اسلام دعوت می کند.
پیامبر اکرم در این باره فرموده است:
شیوه او [ امام مهدی ] شیوه من است و مردم را بر آیین و شریعت من قرار می دهد.

البته آن حضرت در شرایطی ظهور می‌کند که حق به گونه ای آشکار، معرفی گردیده و از هر جهت بر مردم جهان، حجت تمام شده است.
با این حال طبق برخی از روایات، حضرت مهدی تورات و انجیل واقعی و تحریف نشده را از غاری در انطاکیه بیرون می آورد و به وسیله آنها با یهودیان و مسیحیان جهان احتجاج می کند که بسیاری از ایشان مسلمان می شوند.

در این میان آنچه که گرایش ملّتهای گوناگون را به اسلام بیشتر می کند، آن است که همگان آشکارا می بینند که مهدی با امدادهای غیبی یاری می گردد و نشانه های پیامبران همچون عصای موسی و انگشتر سلیمان و زره و شمشیر و پرچم پیامبر اسلام را همراه دارد و برای تحقق اهداف پیامبران خدا و برقراری عدالت جهانی قیام کرده است.

روشن است که در چنین بستری که حق و حقیقت، آشکارا بر جهانیان عرضه شده است، تنها کسانی در جبهه باطل باقی می‌مانند که به کلی هویت انسانی و الهی خود را از دست داده باشند. اینان همانها هستند که جز فساد و تباهی و ظلم از آنها سر نمی زند و لازم است ساحت دولت مهدوی از لوث وجود آنان پاک شود. اینجاست که شمشیر برنده عدالت مهدوی از نیام برآمده و با قدرت و صولت بر پیکر ستمکاران لجوج فرود می آید و کسی از آنها را باقی نمی گذارد. این شیوه و روش پیامبر و امیرالمؤمنین نیز بوده است.

سیره قضایی امام مهدی

از آنجا که موعود منتظر برای استقرار عدالت در تمام زمین ذخیره شده است، برای انجام رسالت خود به یک سیستم قضایی مستحکم نیاز دارد؛ بنابراین آن حضرت در این بخش به شیوه جد بزرگوارش امیر المؤمنین، عمل می‌کند و با جدیت و قدرت، به دنبال به دست آوردن حقوق پایمال شده مردمان است و حق را در هر کجا باشد،گرفته، به صاحب آن بر می‌گرداند.

آن حضرت چنان به عدالت رفتار می‌کند که مطابق روایات، زندگان آرزو می کنند که مردگان برگردند و از برکت عدل او بهره مند شوند.
گفتنی است که بخشی از روایات، بیانگر آن است که امام مهدی در مقام قضاوت، مانند حضرت سلیمان و حضرت داوود عمل می‌کند و مانند آنها با علم الهی ای که دارد، حکم می کند، نه با استناد به شاهد و گواه.

امام صادق فرمود:
وقتی قائم آل محمد قیام کند، مانند داوود و سلیمان داوری می کند؛ [یعنی] شاهد و گواه طلب نمی‌کند.
شاید راز این گونه داوری، آن است که به سبب اعتماد بر علم الهی، عدالت واقعی بر پا می شود؛ در حالی که وقتی بر گواهان و سخن آنها تکیه می شود، عدالت ظاهری حاکم می شود؛ زیرا به هر حال شاهدان از میان انسانها هستند و احتمال اشتباه هست.
البته درک چگونگی قضاوت امام مهدی به شیوه گفته شده، کار دشواری است؛ ولی می توان فهمید که این شیوه با اوضاع روزگار آن حضرت، سازگار است.

سیره مدیریتی امام

یکی از ارکان مهم حکومت، کارگزاران آن هستند وقتی مسئولان حکومتی افرادی شایسته باشند، کار دولت و ملت به سامان خواهد رسید و دست یابی به اهداف حکومت، آسان‌تر خواهد بود.
حضرت مهدی، به عنوان رئیس حکومت جهانی، برای مناطق گوناگون عالم، حاکمانی را از میان بهترین یاوران خود بر‌می‌گزیند. آنها تمام ویژگی های یک حاکم اسلامی، از قبیل دانش مدیریت، تعهد و پاکی در نیت و عمل و شجاعت در تصمیم گیری را دارا هستند. با این حال شخص امام به عنوان فرمانروای بزرگ و مرکز مدیریت عالم، پیوسته عملکرد حاکمان را زیر نظر دارد و با شدت و دقت و بدون چشم پوشی کار آنها را حسابرسی می‌کند.

این ویژگی مهم که پیش از حکومت امام مهدی نادیده گرفته شده، در روایات به عنوان یکی از علامتهای حضرت مهدی بیان گردیده
است.
پیامبر اکرم (ص) فرمود:
عَلَامَةُ الْمَهْدِى أَنْ يَكُونَ شَدِيداً عَلَى الْعُمَالِ جَواداً بِالْمَالِ رَحِيماً بِالْمَسَاكِينِ؛
علامت مهدی آن است که، با کارگزاران خود شدید و دقیق است. دست بخشنده ای دارد و با مسکینان مهربان است.

سیره اقتصادی امام

روش امام مهدی در امور مالی حکومت، بر مبنای مساوات قرار دارد. این، همان روش پسندیده ای است که در زمان پیامبر گرامی اسلام وجود داشته است که پس از او، این شیوه تغییر یافت و معیارهای دروغینی برای پرداختهای بی حساب به افراد، جای آن را گرفت و سبب پیدایش فاصله طبقاتی در جامعه اسلامی آن روز شد. اگر چه امیرالمؤمنین و امام حسن در مدت خلافت خود به نظام برابری در پرداخت اموال مسلمین پای بند بودند، پس از ایشان، بنی امیه، اموال مسلمانان را مانند ملک شخصی خود و بر طبق مصالح فردی، به کار می‌بردند و از این راه پایه های حکومت نامشروع خود را محکم می کردند.

آنها زمینهای کشاورزی یا غیر آن از ثروتها و اموال عمومی را به نزدیکان خود می‌بخشیدند و این کار که به ویژه در زمان خلیفه سوم و دوران بنی امیه رایج شده بود، حالتی رسمی پیدا کرد.امام مهدی که مظهر عدالت و دادگری است، بیت المال مردم را به عنوان ثروتی عمومی که همگان در آن شریک هستند قرار می‌دهد؛ به گونه ای که هیچ گونه تبعیض و امتیاز خواهی در آن راه نداشته باشد و بخشش ثروتها و زمین ها به کلی ممنوع باشد.

پیامبر(ص) فرمود:
إذا قام قائمنا اضْمَحَلَتِ الْقَطَائِعُ فَلا قَطَائِع
زمانی که قائم ما قیام کند،[قطایع] زمینهایی که زمامداران و حکام جور در مالکیت خود درآوره یا واگذار کرده اند، از بین می رود؛ به طوری که دیگر قطایعی در میان نخواهد بود.
دیگر از شاخصه های سیره مالی امام، آن است که در راستای رفع نیازهای مادی و ایجاد رفاهی معقول برای زندگی تمام افراد، امام مهدی اموال فراوانی به مردم می بخشد و در حکومت او، هر نیازمندی که از او طلب می‌کند، اموال زیادی دریافت می‌کند.

پیامبر(ص) فرمود:
… فَهُوَ يَحْلُو الْمَالَ حَثُوا ؛
او مهدی ] اموال را به فراوانی میبخشد.
این شیوه، برای ایجاد زمینه های اصلاح فردی و اجتماعی است که هدف بزرگ امام خوبان است. آن حضرت با رفع نیاز مردم از جهت مادی، در پی ایجاد زمینه مناسب برای پرداختن افراد به طاعت و عبادت پروردگار است که در بخش اهداف حکومت به تفصیل درباره آن سخن گفتیم.

سیره شخصی امام

سیره امام مهدی در رفتار شخصی و نیز در ارتباط با مردم، نمایانگر یک حاکم اسلامی نمونه است که حکومت در نگاه او، وسیله ای است برای خدمت به مردم و رسانیدن آنها به قله های کمال نه جایگاهی برای زراندوزی و ستمگری و استثمار.
به راستی که آن امام صالحان در کرسی حکم فرمایی، یادآور حکومت پیامبر اکرم و امیرالمؤمنین است. با وجود آنکه همه اموال و ثروتها در اختیار اوست، در زندگی شخصی خود، در پایین‌ترین سطح به سر می‌برد و به کمترینها قناعت می کند.

امیرالمؤمنین(ع) در توصیف او فرموده است:
امام مهدی، با خود عهد میبندد که اگرچه حاکم و رهبر جامعه بشری است؛ ولی همانند رعیت خود راه رود و مانند آنان بپوشد و بر مرکبی همچون مرکب آنها سوار شود… و به کم قناعت کند.

امیرالمؤمنین(ع) خود چنین بود و در زندگی دنیا و خوراک و پوشش آن زهدی پیامبر گونه داشت. مهدی نیز در این میدان، به آن حضرت اقتدا خواهد کرد.
امام صادق فرمود:
إِنَّ قَائِمَنا إذا قامَ لَبِسَ لِباسَ عَلَى اللهِ وَ سَارَ بِسِيرَتِهِ
وقتی قائم ما قیام کند، لباس علی را در بر می کند و روش او را پیش می‌گیرد.

شما را بشارت میدهم به مهدی … اهل آسمان و زمین از او و حکومت او  راضی هستند.
چگونه ممکن است کسی از حاکمیت مهدی ناراضی باشد و حال آنکه برای همه جهانیان روشن می شود که صلاح امر بشر و سعادت او در همه جنبه های مادی و معنوی تنها در سایه
حکومت الهی آن حضرت است؟!

بخش پایانی

بجاست در پایان این بخش کلام جاودانه امیر المؤمنين را به عنوان حسن ختام بیاوریم
“خداوند او [ امام مهدی ]  را به وسیله فرشتگان خود تأیید میکند و یاران او را حفظ میکند و به وسیله نشانه های خود یاری اش میکند. او را بر اهل زمین پیروز میگرداند به گونه ای که ]همه] با میل و رغبت یا به اکراه به او میگروند”

و زمین را از عدل و داد و از روشنایی و دلیل پر میکند. شهرها به او ایمان میآورند تا اینکه کافری نمی‌ماند جز آنکه ایمان می آورد و زشت کاری نمی ماند، جز آنکه نیکو میشود در حکومت او درندگان با هم آشتی میکنند و زمین برکتهای خود را بیرون میریزد و آسمان خیرات خود را فرو میبارد و گنج ها ی زمین برای او آشکار میشوند… پس خوشا حال آنکه روزگار او را ببیند و سخن او را بشنود!