جهان پس از ظهور امام زمان (عج)
در این بخش از مقالات به جهان پس از ظهور امام زمان میپردازیم:
اگر شیعیان ما که خداوند توفیق طاعتشان دهد در راه ایفای پیمانی که بر دوش دارند همدل می شدند میمنت دیدار ما از ایشان به تأخیر نمی‌افتاد و سعادت دیدار ما زودتر نصیب آنان می‌گشت؛ دیداری بر مبنای شناختی راستین و صداقتی از آنان نسبت به ما. (بخشی از توقیع شریف حضرت صاحب الزمان (عج الله تعالی) به شیخ مفید)
ظهور حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) مهم‌ترین و بزرگترین رویداد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی تاریخ جهان از ابتدای خلقت تا برپایی رستاخیز به شمار می‌آید. این رویداد عظیم با ابعاد همه‌جانبه، تحقق‌بخش فلسفه خلقت آدم در کره خاکی و آخرین مرحله از مراحل طرح و برنامه الهی برای تربیت انسان و ایجاد جامعه آرمانی سرشار از عدالت و معنویت است. اما متاسفانه ابعاد و گستره این پدیده سترگ آن‌طور که شایسته است، شناخته نشده و تنها به بعد اقتصادی آن که سرشار از فراوانی نعمت و آسایش برای انسان خواهد بود پرداخته شده است. در این مقاله، برخی از ابعاد دنیای پس از ظهور مورد بررسی قرار می‌گیرد.
زندگی‌بخشی قیام مهدوی در آیات و روایات
در بسیاری از روایات، به زنده‌شدن انسان و جهان در پرتو انوار حیات‌بخش قیام مهدوی بشارت داده شده است و این موضوع یکی از ویژگی‌های اصلی این نهضت بشمرده شده است. در اینجا به برخی از آن روایت پرداخته می‌شود.
در روایتی از امام محمّدباقر(علیه السلام)، آن حضرت پس از اشاره به آیه شریفه «اِعلَمو أَنَّ اللهَ یُحیِی الأرضَ بَعدَ موتِها قَد بَیَّنّا لَکُمُ الآیاتِ لَعلَّکُم تَعقِلون »
(بدانید که خداوند زمین را پس از مرگش زنده می‌کند. به راستی آیات ]خود [ را برای شما روشن گردانیده‌ایم؛ باشد که بیندیشید.) می‌فرماید: منظور از مردن زمین، کفرورزیدن اهل آن است . کافر مرده است. پس خداوند، آن را به ظهور حضرت قائم (عج) زنده خواهد کرد. پس او در زمین عدالت می‌ورزد، زمین را زنده می‌سازد و اهل آن را پس از مرگشان زنده می‌کند.
در روایتی، امام صادق(علیه السلام) در تفسیر آیۀ شریفۀ «ألَم یأنِ لِلَّذینَ آمَنوا أن تَخشَعَ قُلوبُهُم لِذِکرِ اللهِ وَ ما نَزَلَ مِنَ الحَقِّ و لا یکُونُوا کالَّذینَ اوتوا الکِتابَ مِن قَبلِ فَطالَ عَلیهمُ الاَمَدُ فَقَست قُلوبُهُم وَ کَثیر مِنهُم فاسِقون »
می‌فرمایند «و مانند کسانی نباشند که از پیش بدان‌ها کتاب داده شد و ]عمر و [ انتظار بر آنان به درازا کشید و دل‌هایشان سخت گردید و بسیاری از آنان فاسق بودند» درباره اهل زمان غیبت نازل شده است. سپس خداوند عزوجل فرمود: «بدانید که خدا، زمین را پس از مرگش زنده می‌کند. به راستی آیات ]خود [را برای شما روشن گردانیده‌ایم؛ باشد که بیندیشید» و آن حضرت فرمود: همانا «اَمَد=مدت» دوران غیبت است.
در عصر ظهور که عصر تجلی کامل ولایت الهی است خداوند متعال به برکت وجود ولی‌الله الاعظم-ارواحنا له الفداء- تمام حجاب‌ها و موانع پیش روی انسان‌ها را برمی‌دارد و آنها را به مراتب بالای ادراک آگاهی و ایمان می‌رساند تا جایی‌که همه ظاهر شرک، کفر، گناه، ستم و بی‌عدالتی از زمین رخت برمی‌بندد و انسان‌ها در یاد و نام خداوند غوطه‌ور می‌شوند.
بدین‌صورت آن حیات پاکیزه که انسان‌ها قرن‌ها به دنبالش بودند محقق می‌شود و امکان دستیابی به مراتب عالی کمال فراهم می شود. در روایتی از امام محمدباقر (ع) به نقش حضرت مهدی (عج) در رشد عقلانی و ارتقای درک انسان‌ها اشاره شده است: «هنگامی‌که قائم ما به پا خیزد، خداوند، دستش را بر سر بندگان می‌گذارد و بدین وسیله عقل‌های آنها افزایش می‌یابد و خردهای {خلق‌های} آنها به کمال می‌رسد.
به اعتقاد شیعه تمام افراد یا تعداد زیادی از آنها به مدد ظهور و حضور امام عصر (عج) در عصر ظهور از زندگی پاکیزه‌ای که در قرآن به نام حیات طیبه تعبیر شده است، بهره‌مند می‌شوند و آثار آن که به تعبیر علامه طباطبایی نور، کمال، توانایی، عزت و سرور وصف‌نشدنی است، شامل حال آنها می‌شود و توانمندی‌های ناشی از آن نصیب همه اهل ایمان می‌گردد.
دولت جهانی مهدوی
با انحراف مسیر حلافت و خانه‌نشین شدن امیرمؤمنان حضرت علی علیه‌السلام، سیر تکاملی تبیین و تفسیر کتاب خدا و بیان آموزه‌های اعتقادی، اخلاقی و فقهی اسلام با مشکلات و قفه جدی مواجه شد. در سال‌های بعد، در دوران امامت سایر امامان شیعه؛ به‌ویژه امام محمدباقر و امام جعفرصادق علیهما‌السلام تا حدی شرایط برای نشر تعالیم اصیل اسلامی فراهم شد ولیکن با توجه به فضای خفقان حاکمیت آن دوران و نبودن بسترهای مناسب، ژرفای احکام و آموزه‌های اسلامی به خوبی منتقل نشد و امامان معصوم علیهم‌السلام تنها به طرح اجمالی احکام و آموزه‌ها در حد ضرورت اکتفا می‌نمودند.
بنابراین، احیای دین اسلام به زمان ظهور ولی عصر(عج الله تعالی فرجه الشریف) واگذار شد. گستردگی احیای دین در عصر ظهور بدان حد است که در برخی روایات چنین تعبیر شده است که حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) دین جدید، کتاب جدید و سنت جدید خواهد آورد.
منظور از کتاب جدید، تفسیری جدید، ژرف و گسترده از قرآن کریم است که امام عصر(عج الله تعالی فرجه الشریف) به مردم ارائه می‌نماید یا آنکه به کمک اصول کلی و نو، روشی جدید در تفسیر و فهم قرآن کریم را بنیان می‌دهد. مقصود از سنت جدید، سخن، کار و امضای امام (عج الله تعالی فرجه الشریف) است. سخن، کار و امضای ایشان، حجت بین مکلفین و خداوند بوده و پیروی از آن به‌منظور تربیت‌یافتگی و اجرای عدالت کامل در ارتباط با خدا، دولت و جامعه لازم و ضروری است.
بنابراین، ترسیم چهره‌ای نو از دین اسلام یکی از مهم‌ترین رویدادهای عصر ظهور خواهد بود. امام صادق(علیه السلام) می‌فرمایند : «هنگامی‌که قائم ما برمی‌خیزد، مردم را بار دیگر به اسلام فرا می‌خواند و آنها را به سوی امری که آثار آن از بین رفته است و بیشتر جامعه از آن منحرف شده‌اند، هدایت می‌کند.
قائم از آن رو مهدی نامیده می‌شود که به سوی امری که دچار انحراف شده است، هدایت می‌کند و به این دلیل به او قائم گفته می‌شود که برای اقامه حق برمی‌خیزد».
دولت جهانی مهدوی از حمایت و پشتیبانی الهی برخوردار است؛ زیرا خداوند در هر زمان و مکانی از حق حمایت می‌کند. قرآن کریم می‌فرمایند: «یا ایّها الّذینَ آمَنوا اِن تَنصروا اللهَ یَنصُرکُم وَ یُثَبِت أقدامَکُم» ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید اگر خدا را یاری کنید یاری‌تان می‌کند و گام‌هایتان را استوار می‌سازد.
همچنین از برخی آیات و روایات معلوم می‌شود، هر جا عدالت اجرا شود و جامعه ایمانی پدید آید، نظام تکوین و جهان طبیعت به خواست آفریدگار حکیمش برای به بار نشستن رفاه اجتماعی به کمک آن خواهد رفت. آیه 52 سوره هود و آیات 10 و 11 سوره نوح مؤید مبرهن این امر هستند که بارش باران، جاری شدن آب رودخانه‌ها و که از امور تکوینی به شمار می‌آیند با تهذیب نفس و اخلاص پیوند خورده‌اند.
بنابراین حمایت الهی از جامعه‌ای که تمام افرادش صالح و مؤمنند بسیار صادق خواهد بود. از آیات و روایات متعدد برمی‌آید که در عصر ظهور، درهای زمین و آسمان گشوده می‌شود و آنها با گشاده دستی تمام همه نعمت‌های خود را بر آدمیان جاری می‌کنند.
پیامبر گرامی اسلام به این مطلب اشاره نموده‌اند: «امت من در زمان مهدی از نعمت‌هایی برخوردار می‌شوند که هرگز پیش از آن برخوزدار نبوده‌اند؛ آسمان بر آنها باران پی در پی می‌فرستد و زمین و همه گیاهانش را برای آنها می‌رویاند.»
با توجه به روایات، جلوه‌هایی از پشتیبانی و حمایت الهی از دولت جهانی مهدوی بازگو می‌شوند:
- بهره‌برداری آسان و زیاد از معادن و کان‌های زیرزمینی؛
- گسترش بخش کشاورزی و به زیر کشت رفتن بی‌سابقه زمین.
- افزایش بی‌سابقه درآمد افراد؛ آن چنان‌که طبق روایات دیگر کسی به جمع کردن ثروت بیش از نیاز طمع نمی‌ورزد؛
- حضرت مهدی (عج الله تعالی فرجه الشریف) راه‌های طولانی را با سرعت زیاد خواهد پیمود (تطوی له الارض…)؛
- گسترش بی‌سابقه روحیه برادری و صفا و صمیمیت بین مردم جهان؛
- امنیت و الفت نه تنها در میان مردم بلکه بین حیوانات.
این موارد تنها بخشی از جلوه‌های عنایت پروردگار عالم به جامعه مهدوی است.
پیشرفت‌های علمی و تکنولوژی دولت جهانی مهدوی
در حدیثی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است : «علم و دانش بیست و هفت حرف (شعبه و شاخه) است؛ تمام آنچه پبامبران الهی برای مردم آوردند دو حرف بیش نبود و مردم تاکنون جز آن دو حرف را نشناخته‌اند، اما هنگامی که قائم ما قیام کند بیست و پنج حرف دیگر را آشکار می‌سازد و در میان مردم منتشر می‌کند و دو حرف را به آن ضمیمه می‌کند تا بیست و هفت حرف کامل و منتشر گردد».
این حدیث به روشنی سرعت فوق‌العاده رشد علمی در حکومت جهانی مهدوی را نشان می‌دهد.
درهای تمام رشته‌ها و شاخه‌های علوم مفید و سازنده به روی انسان‌ها گشوده می‌شود و انسان در دوران کوتاهی به شکوفایی علمی می‌رسد. این رشد سریع علمی، جهش رشد صنایع و تکنولوژی را نیز شامل خواهد شد.
در روایتی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است : «خداوند آنچنان گوش و چشم شیعیان ما را تقویت می‌کند که میان آنها و قائم (رهبر و پیشوایشان) نامه‌رسان نخواهد بود؛ با آنها سخن می‌گوید و او را می‌بینند در خالی‌که او در مکان خویش است (و آنها در نقاط دیگر جهان)».
در روایت دیگری از از امام صادق(علیه السلام) در این زمینه می‌خوانیم : «مؤمن در زمان قائم درحالی‌که در مشرق است برادر خود را در مغرب می‌بیند؛ همچنین کسی که در غرب است برادرش را در شرق می‌بیند».
با توجه به روایات فوق، ارتباط مستقیم نه تنها در سطح حکومت بلکه در سطح عمومی شکل می‌گیرد و پیوندهای طاهری و جسمانی پیوندهای معنوی دل‌ها را استحکام می‌بخشد.
همچنین روایات دیگری وجود دارند که از آنها چنین استفاده می‌شود:
وسایل اطلاعاتی آنقدر پیشرفته خواهد بود که دنیا را همچون کف دست آشکار می‌سازد و به حکومت مرکزی تسلط کامل بر اوضاع جهان می‌بخشد تا به‌موقع و بدون فوت وقت برای حل مشکلات جهانی بکوشد و هرگونه فساد را (عمدی و غیرعمدی) در نطفه خفه سازد.
وسایل سریع‌السّیری که با وسایل کنونی قابل مقایسه نیست نه فقط برای دورزدن کره زمین در یک زمان کوتاه بلکه برای مسافرت‌های دوردست فضایی در اختیار آن حکومت قرار می‌گیرد.
عدالت‌گستری مهدوی
با بررسی اجمالی روایات منقول از شیعه و سنی روشن می‌شود که برپاداشتن قسط و عدل و نابودکردن ستم و جور از سوی حضرت مهدی(عج الله تعالی فرجه الشریف) بیش از هر مطلب دیگری مورد توجه است. بر اساس بررسی مؤلف کتاب منتخب الاثر در منابع و مصادر شیعه و اهل سنت، بیش از 150 حدیث بر این نکته دلالت دارند که حضرت مهدی(عج الله تعالی فرجه الشریف) زمین را پس از آنکه از ستم پر شده است، از عدل و داد آکنده می‌سازد.
پیامبر گرامی اسلام در این باره می‌فرمایند: «شما را به مهدی بشارت می‌دهم. او در زمانی که مردم گرفتار اختلاف، درگیری و آشوب‌ها هستند در امت من برانگیخته می‌شود و جهان را از عدالت و برابری پر می‌سازد، همچنان که از ستم پر شده بود».عدالت مهدوی بر ارکان و پایه‌های عادلانه استوار است.
نصب حاکم عادل، نصب کارگزاران عادل، وجود قوانین عادلانه و برخورداری از نظم عادلانه از جمله مهم‌ترین پایه‌های این عدالت هستند. در روایتی از امام علی(علیه السلام) نقل شده است : «[قائم ما] قاضیان زشتکار را کنار می‌گذارد و دست مفسدان را از سرتان کوتاه می‌کند و حکم‌رانان ستم‌پیشه را عزل می‌کند و زمین را از هر نادرست و خائنی پاک می‌سازد و به عدل رفتار می‌کند».
عدالت مهدوی از جهان‌شمولی، همه‌جانبه‌گری و ژرف‌نگری نیز برخوردار است. جهان‌شمولی عدالت مهدوی به این معناست که جهان با تمام وسعتش در دایره حاکمیت عدل مهدوی قرار می‌گیرد و هیچ جایی از جهان خارج از حوزه نفوذ این عدالت نخواهد بود.
روایات متواتر از شیعه و سنی وجود دارند با این مضمون که حضرت مهدی(عج الله تعالی فرجه الشریف) جهان را پس از آنکه از ستم پر شده است از عدل و داد آکنده می‌سازد. این روایات همگی اشاره به جهان‌شمولی عدالت مهدوی دارند. از امام محمّدباقر(علیه السلام) نیز نقل شده است «قائم (عج) از ما [اهل بیت] است. قدرت او به شرق و غرب جهان خواهد رسید و خداوند دین خود را به مدد او بر همه دین‌ها غلبه خواهد بخشید؛ هرچند این کار، مشرکان را ناخوش آید.خرابی در زمین نمی‌ماند جز آنکه آباد شود».
همچنین، قائل شدن تشابه میان حضرت مهدی(عج الله تعالی فرجه الشریف) و ذوالقرنین توسط پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلّم) بار دیگر جهان‌شمولی عدالت مهدوی را متذکر می‌شود. صدوق از
جابرابن عبدالله انصاری روایت کرده است که از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) شنیدم که فرمودند :«ذوالقرنین بنده صالحی بود که پروردگار او را بر بندگانش حجت قرار داد .
خداوند سنت او را در مورد قائمی که از نسل من است، جاری خواهد فرمود و به شرق و غرب زمین می‌رساندش تا آنجا که دشت و کوه و چشمه‌ساری که ذوالقرنین بر آن قدم نهاده باقی نمی‌ماند؛ جز آنکه او آنجا نیز قدم می‌گذارد. او زمین را از عدل و داد لبریز می‌سازد همان‌طور که از بیداد و ستم پر شده باشد». 
گستره عدالت مهدوی علاوه‌بر جهان‌شمولی و توسعه عام و فراگیر آن، حاکمیت عادلانه بر جنبه‌های مختلف حیات انسان از جمله روابط فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و حقوقی جوامع انسانی است. در ادامه عدالت در برخی از جنبه‌های یادشده پرداخته می‌شود:
• عدالت فرهنگی و آموزشی
فراهم‌شدن امکان رشد و اعتلای فرهنگی و آموزشی برای همه مردم، صرف‌نظر از جنسیت، نژاد، رنگ و …، یکی از شاخصه‌های بارز عدالت مهدوی به شمار می‌آید. در حکومت مهدوی نادانی، بی‌سوادی و کم‌خردی به‌طور کل ریشه‌کن شده و تمام انسان‌ها به مقتضای توانمندی‌های خود از بالاترین حد دانش و معرفت برخوردار می‌شوند. امام محمّدباقر(علیه السلام) در روایتی در زمینه رشد و توسعه خردورزی در زمان حضرت مهدی(عج الله تعالی فرجه الشریف) می‌فرمایند : «در دوران او، شما از حکمت برخوردار می‌شوید تا آنجا که یک زن در خانه خود برابر کتاب خدای متعال و روش پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) [همچون مجتهد با استنباط شخصی] به انجام تکالیف شرعی خود پردازد».
• عدالت قضائی
در حکومت مهدوی عدالت به تمام معنا در مناسبات حقوقی و قضائی حاکم می‌شود و داوری میان مردم عاری از شائبه، خطا، بی‌عدالتی و جانبداری خواهد بود. همین امر در عادلانه‌شدن روابط اجتماعی و پرهیز از تجاوز به حقوق دیگران نقض مهمی خواهد داشت.
امام صادق(علیه السلام) در روایتی می‌فرمایند : «زمانی که قائم آل محمد –درود خدا بر او باد- به پا خیزد، در میان مردم به حکم داوود قضاوت خواهد کرد. او به بیّنه نیازی نخواهد داشت؛ زیرا خداوند متعال، امور را به وی الهام می‌کند و او بر پایه دانش خود داوری می‌کند و هر قومی را به آنچه پنهان کرده‌اند آگاه می‌سازد».
با استفاده از روایات، تعدادی از یاران حضرت که در بالاترین مراتب پرهیزکاری قرار دارند و در ارتباط مستقیم با امام خود، احکامی را که دچار شک و تردیدند دریافت می‌کنند، به سراسر جهان گسیل و عهده‌دار امر قضاوت میان مردم خواهند شد.
• عدالت اقتصادی
در حکومت مهدوی عدالت اقتصادی نقش و جایگاه ممتازی دارد و در روایات اسلامی نیز بر این جنبه از ابعاد عدالت مهدوی بسیار تاکید شده است. با توجه به روایات اسلامی، حکومت مهدوی، رفاه اقتصادی همراه با عدالت در سراسر جهان خواهد داشت. امام محمّدباقر(علیه السلام) در مورد عدالت اقتصادی دوران ظهور می‌فرمایند : «او مال و ثروت را به مساوات [بین مردم] تقسیم و در میان آفریدگان خدای رحمان [اعم از] نیکان و بدان عدالت برقرار می‌کند».
آن حضرت در روایتی دیگر می‌فرمایند : «او بخشش‌هایش را دو بار در سال بر مردم ارزانی می‌دارد و در هر ماه دوبار به آنها روزی می‌دهد. او میان مردم چنان برابری ایجاد می‌کند که هیچ نیازمند زکاتی یافت نمی‌شود. صاحبان زکات با زکات‌های خود به سوی مستمندان از شیعیان او روی می‌آورند، ولی آنها از پذیرش زکات خودداری می‌کنند.
پس صاحبان زکات، زکاتشان را در همیان می‌گذارند و در خانه‌های مستمندان می‌گردانند و به آنها عرضه می‌کنند ولی آنها می‌گویند: ما را نیازی به درهم‌های شما نیست… همه اموال اهل دنیا، چه آنها که از دل زمین به دست می‌آیند و چه آنها که از روی زمین حاصل می‌شوند نزد او جمع می‌شود. پس ا.
به مردم می‌گوید: بیایید به سوی آنچه در راه [به‌دست‌آوردن] آن، پیوندهای خویشی را گسستید، به ناحق خون ریختید و به محارم دست یازیدید. پس او چنان بخششی به مردم ارزانی می‌کند که پیش از آن هیچ‌کس ارزانی نداشته است».
«فَانتَظِروا إنّی مَعَکُم مِنَ المُنتَظِرین؛ پس منتظر باشید که من [هم] با شما از منتظرانم».
منابع:
تاریخ پس از ظهور، شهید آیت‌الله سید محمد صدر، ترجمه حسن سجادی پور، موعود عصر (عج)، تهران، 1397.
جهان موعود (آشنایی با جهان پس از ظهور)، ابراهیم شفیعی سروستانی، موعود عصر (عج)، تهران، 1397.
حکومت جهانی مهدوی، ناصر مکارم شیرازی، نسل جوان، قم، چاپ سوم، 1384.
