رجعت در عصر ظهور
یکی از حوادث مهم هنگام ظهور، موضوع رجعت در عصر ظهور و بازگشت نیکان و بدان به دنیاست که از عقاید شیعه است و در آثار اسلامی بحثهای فراوانی درباره آن بیان شده است. در این بخش به اختصار به این موضوع می پردازیم و بحث های تکمیلی را به کتابهای مستقل در این موضوع وا میگذاریم.
مفهوم رجعت
«رجعت» در لغت به معنای بازگشت است و در فرهنگ دینی، عبارت است از بازگشت حجت های الهی و امامان معصوم و گروهی از مؤمنان خالص و کفار و منافقان به عالم دنیا؛ یعنی ایشان به امر خداوند بار دیگر زنده میشوند و به دنیا بر می گردند و این، دورنمایی از رستاخیز است که پیش از قیامت در همین عالم اتفاق می افتد.
فلسفه رجعت
امام باقر در ضمن روایتی که درباره رجعت آمده، فرموده است: مؤمنان برمی گردند، تا عزیز شوند و چشمان آنان روشن گردد، و تبهکاران بر می گردند تا خداوند آنها را خوار کند.
درست است که جایگاه اصلی برای پاداش و کیفر انسانها، عالم آخرت است؛ ولی خداوند اراده فرموده است که بخشی از اجر و کیفر آنها را در همین دنیا عملی کند.
هدف دیگر از رجعت، برخورداری مؤمنان از سعادت یاری حضرت ولی عصر بیان شده است. این مهم در ضمن دعاها و نیز بیانات بعضی از علما مطرح گردیده است.
سید مرتضی (م ٤٣٦) (ق) از عالمان بزرگ شیعه مینویسد:
همانا خداوند هنگام ظهور حضرت مهدی، گروهی از شیعیان آن حضرت را که قبلاً از دنیا رفته اند، بر می گرداند تا به ثواب یاری آن حضرت نائل شوند.
در زیارت امام عصر در سرداب مقدس ” سامراء آمده است:
وَ إِنْ أَدْرَكَنِي الْمَوْتُ قَبْلَ ظُهُورِكَ، فَأَتَوَسَّلُ بِكَ إِلَى اللَّهِ سُبْحَانَهُ أَنْ يُصَلَّى عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ يَجْعَلَ فِي كَرَّةً فِي ظُهُورِكَ، وَ رَجْعَةٌ فِي أَيَّامِكَ، لِأَبْلُغَ مِـنْ طَاعَتِكَ مُرَادِي، وَ أَشْفِيَ مِنْ أَعْدَائِكَ فَوَادِي ”
مولای من! اگر پیش از ظهور تو مرگ مرا دریابد، به وسیله تـو بـه خـدای سبحان متوسل میشوم و از او میخواهم که بر محمد و خاندان او درود فرستد و برای من بازگشتی در ظهور تو و روزگار [دولت] تو قرار دهد، تـا بـه مقصود خود در زمینه اطاعت تو نائل شوم و قلبم را از [خواری] دشمنانت شفا دهم.
جایگاه رجعت در متون دینی
رجعت از عقاید مسلم شیعه است که پشتوانه آن، دهها آیه قرآن و صدها روایت از پیامبر و امامان است. محدث بزرگ مرحوم شیخ حر عاملی در کتاب ایقاظ، ۵۲۰ حدیث درباره رجعت نقــل کرده است.
مرحوم علامه مجلسی نیز گفته است: اگر احادیث رجعت متواتر نباشد، دیگر در هیچ موردی نمی توان ادعای تواتر کرد.
گذشته از آیات و روایات فراوان، همه علمای شیعه بر این حقیقت، اتفاق نظر دارند؛
چنانکه مرحوم شیخ حر عاملی به این مطلب تصریح کرده و بلکه ثبوت رجعت را از ضروریات مذهب شیعه دانسته است.
رجعت در قرآن و روایات
در آیات متعددی از قرآن، آشکارا جریان بازگشت افرادی از مردگان به دنیا مطرح شده و روایات زیادی از اهل بیت الله در تفسیر این آیات وارد شده است که دو نمونه را بیان میکنیم
1.از نمونه های بسیار روشن رجعت و بازگشت به دنیا جریان عزیر است. او یکی از پیامیران بنی اسرائیل بود که پس از مرگ، دوباره زنده شد و به دنیا بازگشت.
قرآن کریم در این باره می فرماید:
أَوْ كَالَّذِي مَرَّ عَلَى قَرْيَةِ وَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلى عُرُوشِها قَالَ أَنَّى يُحْيِي هَذِهِ اللَّهُ بَعْدَ مَوْتِهَا فَأَمَاتَهُ اللهُ مِائَةَ عامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ … فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ قَالَ أَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قدير .
خلاصه داستان عزیر چنین است:
عزیر در مسیر خود از شهری گذشت که ویران شده و ساکنان آن، همگی مرده بودند و اجساد آنها پوسیده و استخوانهای آنها خرد شده بود. با تعجب گفت: چگونه خداوند این مردگان را زنده خواهد کرد؟ در این هنگام، خداوند جان او را گرفت و صد سال بعد، او را دوباره زنده کرد.
در برابر چشمانش، مرکب سواری او را که الاغی مرده و پوسیده بود دوباره زنده کرد، تا چگونگی رستاخیز انسانها را به او نشان دهد.
بنابراین بازگشت به دنیا برای عزیز اتفاق افتاده و این دلیلی است روشن بر امکان رجعت در آینده جهان. به بیان دیگر، چون رجعت در گذشته تاریخ اتفاق افتاده، در آینده نیز می تواند رخ دهد و به قول معروف، بهترین دلیل بر امکان یک پدیده ایــن است که قبلاً واقع شده است.
2- نمونه دیگر، بازگشت گروهی از قوم موسی، به دنیاست.
قرآن کریم می فرماید:
ثُمَّ بَعَثْنَاكُمْ مِنْ بَعْدِ مَوْتِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ
آن گاه شما را پس از مرگتان برانگیختیم، تا شاید سپاسگزار باشید.
این آیه درباره هفتاد نفر از برگزیدگان قوم موسی است که همراه آن حضرت به کوه طور رفتند، تا گفت و گوی موسی با خداوند را ببینند و گرفتن الواح از جانب خدا را شاهد باشند. وقتی گفت و گوی موسی را با خدا دیدند، گفتند: «ای موسی! ما به تو ایمان نمیآوریم، مگر اینکه خداوند را آشکارا ببینیم».
موسی آنها را از این خواسته بیجا و غیر ممکن باز داشت؛ ولی آنها اصرار کردند و سرانجام با صاعقه الهی، همگی مردند.
موسی از این واقعه ناراحت شد و از پیامدهای آن در میان بنی اسرائیل نگران بود؛ بنابراین از خداوند خواست که آنها را به زندگی برگرداند. درخواست او پذیرفته شد و مطابق آیه یاد شده، خداوند آنها را به زندگی دنیا برگردانید؛ به گونه ای که طبق روایتی از امیرالمؤمنین، این عده به خانه های خود بازگشتند و مدتی زندگی کردند و صاحب فرزند شدند و پس از رسیدن اجلشان از دنیا رفتند.
رجعت از منظر قرآن
آیات بالا درباره رجعت در اقوام گذشته است؛ ولی آیاتی از قرآن، دلیل بر “رجعت به دنیا در پایان تاریخ و آینده” است که دو نمونه را بیان میکنیم:
۱. قرآن کریم می فرماید:
وَ يَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً مِمَّنْ يُكَذِّبُ بِآيَاتِنَا فَهُمْ يُوزَعُونَ
روزی که از هر امتی گروهی را بر می انگیزیم، از آنها که آیات ما را تکذیب می کردند؛ پس آنها بازداشته میشوند.
در این آیه سخن از روزی است که در آن “گروهی از مردم” برانگیخته می شوند؛
بنابراین اشاره به روزی غیر از روز قیامت دارد، زیرا در قیامت، همه انسان ها از اولین و آخرین محشور می شوند. مرحوم طبرسی در تفسیر مجمع البیان نوشته است که بر اساس روایات بسیار از اهل بیت این آیه مربوط به گروهی از شیعیان حضرت مهدی و نیز عده ای از دشمنان آن حضرت است که در دوران ظهور او به دنیا باز می گردند.
در یکی از آن روایات آمده است که از امام صادق درباره این آیه سؤال شد؛ آن حضرت فرمود: «مردم در مورد آن چه میگویند؟»
راوی گفت: «آنها می گویند: این آیه درباره قیامت است.»
امام صادق فرمود: «آیا خداوند در روز قیامت گروهی را بر می انگیزد و گروه دیگر را رها میکند؟ اینگونه نیست، این آیه درباره رجعت است؛ اما آیه قیامت این آیه است که خداوند می فرماید« و حشرنا هم فلم نغادر منهم أحداً» [؛ يعنى: آنان را برانگیختیم و هیچ کس از آنها را و انگذاشتیم.]
۲. قرآن کریم می فرماید:
وَ حَرَامٌ عَلَى قَرْيَةٍ أَهْلَكْنَاهَا أَنَّهُمْ لَا يَرْجِعُونَ
ممتنع است باز آمدن به دنیا بر مردم شهری که آن را هلاک کردیم که آنها بر نمی گردند.
این آیه نیز از مهم ترین دلیلهای رجعت است؛ زیرا در قیامت همه مردم و از جمله اقوامی که به عذاب الهی هلاک شده اند بر می گردند. این حقیقت در روایات متعدد بیان شده است.
امام باقر و امام صادق در تفسیر این آیه فرمودند:
هر قریه ای که خداوند اهل آن را با عذاب هلاک کرده است، در رجعت باز نمی گردند. این آیه از بزرگترین دلائل رجعت است؛ زیرا هیچ کس از مسلمانان منکر آن نیست که همه مردم در قیامت باز می گردند؛ چه کسی که هلاک شده و چه کسی که هلاک نشده است. پس سخن خداوند که فرموده ” لا يرجعون [ = باز نمی گردند] ” مربوط به رجعت است؛ اما در قیامت هلاکشدگان به عذاب الهی هم باز میگردند تا در آتش داخل شوند
رجعت در ادعیه و زیارات
قابل ذکر است موضوع رجعت در دعاها و زیاراتی که از امامان معصوم نقل شده نیز مطرح گردیده است. در زیارت جامعه کبیره که از امام هادی روایت شده می خوانیم:
مُعْتَرِفٌ بِكُمْ وَ مُؤْمِنٌ بِإِيَابِكُمْ مُصَدِّقٌ بِرَجْعَتِكُمْ مُنْتَظِرُ لِأَمْرِكُم
ای امامان و حجتهای خدا! من به شما و امامت شما اعتراف می کنم و بازگشت شما را به این دنیا باور دارم و رجعت شما را تصدیق میکنم و امر شما را انتظار میکشم.
در بعضی از زیارت های مخصوص به حضرت مهدی از جمله زیارت آل یاسین نیز این موضوع با صراحت بیان شده است.
ویژگی های رجعت
از میان روایات فراوان میتوان این مطالب را درباره رجعت بیان کرد.
۱. رجعت از روزهای بزرگ و مهم عالم است که از آن در قرآن به «ایام الله» = [ روزهای خدا] یاد شده است.
امام صادق فرمود:
ایام الله سه روز است: روز قیام قائم، روز رجعت و روز قیامت.
۲. اعتقاد به رجعت از نشانه های شیعیان اهل بیت است.
امام صادق فرمود:
از ما نیست کسی که به رجعت ما ایمان نداشته باشد.
3. رجعت برای همه مردم نیست؛ بلکه مخصوص مؤمنان خالص و کفار و منافقان خالص است.
4. از جمله مؤمنان رجعت کننده، پیامبران و امامان معصوم هستند. اولین امامی که در زمان رجعت و پس از امام مهدی، حکومت عدل جهانی را بر عهده می گیرد، حضرت امام حسین است، که سالهای بسیار حکومت خواهد کرد.
امام صادق می فرماید:
هنگامی که امام حسین همراه با یاران شهیدش رجعت می کنند، هفتاد نفر از پیامبران نیز با او رجعت مینمایند.
امام زین العابدین می فرماید:
يَرْجِعُ إِلَيْكُمْ نَبِيُّكُمْ وَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْأَئِمَّةُ
پیامبر شما و امیرالمؤمنین و امامان به سوی شما مجدداً باز می گردند.
5. در بخشی از روایات رجعت از نیکان امتهای گذشته مانند اصحاب کهف و مؤمن آل فرعون، نام برده شده است. نیز از اصحاب پیامبر اسلام و یاران ائمه، افرادی مانند سلمان فارسی، مقداد، مالک اشتر، ابودجانه انصاری، مفضل بن عمر و اسماعیل بن جعفر [از فرزندان امام صادق] به عنوان رجعت کنندگان یاد شده اند.
6. برای همه مؤمنان و منتظران واقعی ظهور مهدی که پیش از ظهور آن عزیز از دنیا رفتند، امکان رجعت به دنیا و یاری آن امام وجود دارد.
از امام صادق علیه روایت شده که هر کس چهل بامداد، خدا را با [ دعای ] عهد بخواند، از یاوران قائم خواهد بود و اگر پیش از ظهور آن حضرت بمیرد خداوند او را از قبرش بیرون آورد و قائم را یاری دهد.
7. کفار و منافقان هرگز به میل و ارادۀ خود به دنیا باز نمی گردند؛ بلکه از روی اجبار به رجعت تن می دهند؛ ولی رجعت مؤمنان اختیاری است.
امام صادق می فرماید:
هنگامی که حضرت مهدی قیام کند، مأموران الهی به سراغ مؤمنان خفته در قبرها میروند و به آنها اعلام میکنند که ای بنده خدا! مولایت ظهور کرده است. اگر میخواهی به او بپیوندی، میتوانی و اگر میخواهی در نعمتهای الهی (برزخ) بمانی، بمان».
سخن پایانی
اگر مایل هستید “رجعت ” را از جهت معنی، ادله و دلایل قرآنی بررسی کنید، می توانید اینجا کلیک کنید تا پاسخگوی سوالات مطرح در این زمینه باشیم. و برای اطلاعات بیشتر درباره تناسخ و تفاوت آن با رجعت، به تمایز رجعت و تناسخ مراجعه کنید.
